 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
 Náttúrustofa Austurlands í samstarfi við Þekkingarnet Austurlands og NEED gaf út bæklinginn Hreindýr hann má nálgast með því að smella hér.
Flokkun
Ríki: Dýraríki (Animalia)
Fylking: Seildýr (Chordata)
Undirfylking: Hryggdýr (Vertebrata)
Flokkur: Spendýr (Mammalia)
Ættbálkur: Klaufdýr (Artiodactyla)
Undirættbálkur: Jórturdýr (Ruminantia)
Ætt: Hjartarætt (Cervidae )
Ættkvísl: Hreindýr (Rangifer)
Tegund: Rangifer tarandus
Hjarðdýr
Eitt aðal einkenni hreindýra er að þau halda sig í hjörðum eða hópum en hjarðirnar eru misstórar eftir árstíma. Líklegt er að hjarðeðlið hafi þróast að hluta til sem vörn gegn rándýrum. Fullorðnir tarfar geta hins vegar verið einfarar þar til að fengitíma kemur en þá sameinast þeir hjörðunum.
Útbreiðsla og búsvæði
Engin önnur hjartardýr lifa eins norðarlega og hreindýr en þau eru dreifð um mestallt norðurhvel jarðar allt frá 52 – 80 breiddargráðu. Þeirra upprunalegu heimkynni ná frá Noregi og til norður Asíu. Þau hafa síðan verið flutt á nýja staði með misjöfnum árangri. Hreindýr komu til Íslands á árunum 1771 – 87 frá norður Noregi. Þau voru sett á land í Vestmannaeyjum, á Suður- og Suðvesturlandi, á Norðausturlandi og á Austurlandi. Þau dóu út alls staðar nema á Austurlandi. Talið er að harðir vetur, hagleysa og ofbeit í vetrarhögum hafi ráðið þar mestu um. Náttúra Austurlands virðist hins vegar henta þeim mjög vel. Kjörsvæði þeirra þar er á hálendinu norðan og norðaustan við Vatnajökul og á Austfjörðum. Annars staðar í heiminum finnast hreindýr á túndrum í norður- Evrópu, Asíu og Ameríku og einnig á mörgum norðlægum eyjum t.d. á Grænlandi og Svalbarða.
Lýsing
Hreindýr eru sterkbyggð og þróttmikil. Þau eru loðin og bera höfuð lágt líkt og nautgripir. Mikill stærðarmunur er á kynjum, tarfarnir eru allt að helmingi stærri en kýrnar. Rannsóknir á Íslandi hafa sýnt að á haustin er fallþungi kálfa að meðaltali 23 kíló, kúa þriggja ára og eldri, 30 – 40 kíló og tarfa þriggja til sex ára, 80 – 100 kíló. Hæð þeirra er breytileg, eða frá 87 cm – 140 cm. Feldurinn er dökkbrúnn á sumrin en ljósari á veturna. Hárin eru hol að innan, mjög þétt og einangra vel. Þau fljóta vel í vatni og það auðveldar dýrunum sund yfir ár og vötn.
Hornin
Rangifer tarandus er eina hjartardýrategundin þar sem bæði kynin bera horn. Ættkvíslin er kenn við hornin en Rangifer þýðir hornberi. Hornin vaxa árlega. Í vexti eru þau mjúk og klædd dökkbrúnni, flauelskenndri og æðaríkri húð. Þegar hornin eru fullvaxin, harðna þau og neðst á þeim vex rótarkrans út í gegnum húðina. Við það deyr húðin og dettur af hornunum og að lokum falla hornin af dýrunum. Fullorðnir tarfar fella hornin í nóvember-desember, geldar kýr og ungir tarfar í janúar-mars en kelfdar kýr ekki fyrr en eftir burð í mái. Talið er að hornin geti haft margs konar hlutverk t.d. verið stöðutákn en kelfdar kýr eru hæst skrifaðar innan hjarðarinnar seinni part vetrar, þegar hætta á harðindum er mest. Þannig hafa þær forgang að besta beitilandinu sem tryggir viðhald stofnsins. Hornin eru einnig mikilvæg törfum sem berjast með þeim á fengitíma. Hér má sjá ýmsa hluta hreindýrshorns nafngreinda
Fæða
Hreindýr eru jurtaætur og bíta fléttur, starir, grös, lyng, blómplöntur og sveppi. Á veturna krafsa hreindýrin upp snjónum með framfótum til að ná í fæðu sem rannsóknir benda til að er líklega mest fléttur og lyng. Talið er að hreindýrin geti fundið lykt af fæðu í gegnum allt að 60 sm þykkt snjólag.
Far
Hreindýr færa sig á milli svæða á vorin og haustin og kallast það far. Engar aðrar hjartartegundir ferðast eins langt né í eins stórum hópum og hreindýrin enda þýðir tarandus flakkari.
Fengitími
Fengitími hreindýra er á haustin, byrjar í seinni hluta september og stendur í 3 – 5 vikur. Á fengitíma gildnar háls tarfanna mikið og á þá vex sítt hálsskegg. Í hverri hjörð er einn tarfur ríkjandi. Tarfarnir leggja mikla áherslu á að vernda hjörð sína fyrir öðrum törfum. Þeir hafa lítinn tíma til að bíta og eru á sífelldum þönum eftir kúm og öðrum törfum og geta því horast mikið á þessum tíma.
Meðganga og burður
Meðgöngutími hreinkúa er um það bil 227 dagar eða um 7 ½ mánuður. Aðalburðartíminn er í maí og byrjun júní. Í flestum tilvikum fæðir hver hreinkýr einn kálf. Á Austurlandi er aðalburðarsvæðið á Vesturöræfum einkum þess hluta hans sem kallast í Hálsi, austan Jökulsár á Dal.
Stofnstærð
Á hverju ári eru hreindýrin talin á ákveðnum svæðum til þess að áætla stofnstærð þeirra. Síðustu árin hefur sumarstofn hreindýra verið áætlaður 6000 dýr, þar af þriðjungur á Fljótsdals- og Brúaröræfum. Stofninum er skipt í níu hjarðir. Rúmur helmingur stofnsins gengur í sumarhögum á Snæfellsöræfum en hinn helmingurinn dreifist frá Suðursveit og norður í Vopnafjörð.
Veiðar
Ef hreindýrastofninn er það stór að honum stafi ekki hætta af veiðum, getur Umhverfisráðuneytið heimilað veiðar samkvæmt lögum og reglugerðum um stjórn hreindýraveiða. Ár hvert er svo ákveðinn veiðikvóti út frá stofnstærð hreindýranna sem er skipt eftir veiðisvæðum og sveitarfélögum. Árið 2000 heimilaði Umhverfisráðherra t.d. veiðar á 404 dýrum á veiðitímabilinu (1. ágúst til 15. september). Samkvæmt nýrri reglugerð á Hreindýraráð að ráða eftirlitsmenn með hreindýraveiðum fyrir hvert landsvæði. Þeirra hlutverk er að fylgjast með framkvæmd veiða og hafa eftirlit með veiðimönnum og leiðsögumönnum og sjá um að veiðar fari fram eftir settum reglum.
Hreindýrabúskapur
Hreindýr hafa í margar aldir verið notuð í búskap. Margir hirðþjóðflokkar á norðurslóðum stunda ennþá búskap með hreindýr t.d. Samar í Skandinavíu og Nenets í Síberíu og Chukchi í Rússlandi. Fólkið nýtir afurðir dýranna, aðallega mjólk, kjöt og skinn til þess að búa til mat, húsaskjól, fatnað og verkfæri. Sumir hafa einnig hreindýr sem gæludýr. Talið er að um 3 milljónir taminna hreindýra séu í heiminum í dag en áætlaður fjöldi villtra hreindýra er um 3,6 milljónir. Á undanförnum áratugum hefur hins vegar villtum hreindýrum fækkað víða, bæði vegna veiða og ýmissa framkvæmda mannsins.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
